این عوامل بر دو قسم است . یک نوع عوامل عمومی است . یعنی بطور کلی
عواملی وجود دارد که تواریخ را دچار تحریف میکند ، اختصاص به حادثه
عاشورا ندارد . مثلا همیشه اغراض دشمنان ، خود ، عاملی است برای اینکه
حادثهای را دچار تحریف کند . دشمن برای اینکه به هدف و غرض خود برسد ،
تغییر و تبدیلهائی در متن تاریخ ایجاد و یا توجیه و تفسیرهای ناروایی از
تاریخ میکند
عامل دوم
عامل دوم تمایل بشر به اسطوره سازی و افسانهسازی است و این در تمام
تواریخ دنیا وجود دارد . در بشر ، یک حس قهرمان پرستی هست که در اثر
آن درباره قهرمانهای ملی و قهرمانهای دینی افسانه میسازد .
قسمتی از تحریفاتی که در حادثه کربلا صورت گرفته معلول حس اسطوره سازی
است . اروپائیها میگویند در تاریخ مشرق زمین مبالغهها ، اغراقها زیاد
است و راست هم میگویند .
عامل سوم
عامل سوم ، یک عامل خصوصی است . این دو عامل که عرض کردم یعنی غرضها
و عداوتهای دشمنان و حس اسطورهسازی و افسانه سازی بشر در تمام تواریخ
دنیا هست . ولی در خصوص حادثه عاشورا یک جریان و عامل بالخصوصی هست
که سبب شده است در این داستان ، جعل واقع شود .
