در قرآن، بیش از 300 مرتبه کلمه «قل» آمده که بسیارى از آنها فرمان خداوند به پیامبر است و در پاسخ مخالفان یا موافقان مى‏باشد.
کلمه «وسواس» هم به معناى موجود وسوسه‏گر مى‏آید و هم به معناى وسوسه و خطورات و افکار ناروا، ولى در اینجا به معناى وسوسه‏گر است.
گفتنِ کلمه <<اعوذ>> براى نجات از خطرات کافى نیست، بلکه باید در عمل نیز از عوامل خطرساز دورى کرد. وگرنه خانه را در مسیر سیل ساختن و نوشتن «اعوذ باللّه من السّیل» بر سر در خانه به منزله مسخره است. کسى که مى‏گوید: <<اعوذ باللّه>>، باید در عمل نیز از سرچشمه‏هاى فساد دورى کند.
اول چیزى که محسوس انسان است، رشد و تکامل و تربیت اوست، <<ربّ النّاس >>بعد سیاست و تدبیر و حکومت. <<ملک النّاس>> و همین که رشد او بالا رفت عبادت و پرستش است. <<اله النّاس>>
به کسى باید پناه برد که اسرار و وسوسه‏هاى درونى را مى‏شناسد. <<یعلم خائنة الاعین و ما تخفى الصدور>> (1164) او از خیانت چشم‏ها و آنچه سینه‏ها پنهان مى‏کند آگاه است.
پیامبرصلى الله علیه وآله فرمود: شیطان بر دل انسان آرمیده است، هرگاه یاد خدا کند پنهان مى‏شود و هرگاه غافل شود او را وسوسه مى‏کند. «فاذا ذکر العبد اللّه خنّس... و اذا غفل وسوس» (1165)
کسانى که دیگران را به تردید و وسوسه مى‏اندازند، کار شیطانى مى‏کنند. مخالفان حضرت صالح به مردم مى‏گفتند: آیا شما علم دارید که صالح پیامبر است؟ و با این کلام در مردم تردید به وجود مى‏آوردند. <<أتعلمون انّ صالحاً مرسل>> (1166)
در اول قرآن با «بسم اللّه» از خدا استمداد کردیم و در آخر قرآن نیز به خدا پناه مى‏بریم.
«خنّاس» از «خنوس» به معناى پنهان شدن و عقب نشینى است. شیطان هم خودش مخفى است و هم کارش، اگر وسوسه او علنى باشد بر مردم مسلط نمى‏شود، ولى با تظاهر و توجیه در لباس زیبا جلوه مى‏کند و موفق مى‏شود. حضرت على علیه السلام مى‏فرماید: شیطان با ظاهرنمایى حق و باطل را بهم در مى‏آمیزد و بدین شکل بر طرفداران خود غالب مى‏شود. «فهنا لک یستولى الشیطان على اولیائه» (1167)
حالا که شیطان، خنّاس است، آنقدر مى‏رود و مى‏آید تا موفق شود، ما هم باید یاد خدا را زیاد کنیم.
در قرآن بارها از انسان انتقاد شده است که هرگاه گرفتار مى‏شود دعا مى‏کند و پناهندگى مى‏خواهد و همین که خطر رفع شد، گویا ما را نمى‏شناسد. (1168)
در این سوره چون وسوسه درون روح و قلب انسان جاى مى‏گیرد و با ایمان و عقل و فکر ما بازى مى‏کند، سه بار نام خداوند یاد شده است: <<ربّ النّاس، ملک النّاس، اله النّاس >>اما در سوره فلق که شرور خارج از سینه‏هاست، یکبار نام خداوند مطرح است. <<ربّ الفلق>> آرى خطر انحراف فکرى و تأثیر آن در روح به مراتب بیشتر از خطرات خارجى است و دشمنان فرهنگى و فکرى، از دشمنان نظامى و اقتصادى مرموزتر و خطرناکترند.
در روایات آمده است که شیطان از قبول توبه انسان از سوى خداوند ناراحت شد. یاران خود را جمع و از آنان استمداد کرد. هر کدام مطلبى گفتند، ولى یکى از آنها گفت: من انسان را وسوسه مى‏کنم و توبه را از یادش مى‏برم. ابلیس این طرح فراموشى توبه را پسندید. (1169)
حالا که او <<ربّ النّاس>> است، پس شیوه‏هاى تربیتى دیگران را نپذیریم. حالا که او <<ملک النّاس>> است، پس خود را برده دیگران قرار ندهیم و حالا که او <<اله النّاس>> است، پس به غیر او دل نبندیم و این تفکر و اعتقاد بهترین وسیله پناهندگى از وسوسه‏هاست.
آنکه در سینه و قلب و روح مردم وسوسه مى‏کند، ممکن است از نژاد جن و شیطان باشد یا از نژاد انسان. آرى تطمیع‏ها و وعده‏ها، امروز و فردا کردن‏ها از جمله راههاى وسوسه است.
وسوسه شیطان نسبت به حضرت آدم و سایر اولیاى خدا در حدّ القا و پرتاب وسوسه است: <<فوسوس الیه الشیطان>> (1170) ، <<القى الشیطان فى امنیّته>> (1171) اما نسبت به عموم مردم، ورود و نفوذ وسوسه در دل و جان آنهاست. <<یوسوس فى صدور النّاس >>البته نه به شکل سلطه بر دل انسان به گونه‏اى که راه گریزى از آن نباشد. زیرا قرآن در آیه‏اى دیگر مى‏فرماید: <<ان الّذین اتقوا اذا مسهّم طائف من الشیطان تذکّروا فاذا هم مبصرون>> (1172) هنگامى که شیطان‏ها به سراغ افراد باتقوى مى‏روند تا از طریق تماس، آنان را وسوسه کنند، آنان متوجه شده و اجازه نفوذ نمى‏دهند.
تکرار کلمه «ناس» در <<ربّ النّاس - ملک النّاس - اله النّاس>> اشاره به آن است که ربوبیّت، حاکمیّت و الوهیّت خداوند عام است و اختصاص به فرد یا گروه یا نژاد خاصى از بشر ندارد.
اول <<ربّ النّاس>> آمد، بعد <<ملک النّاس>> و سپس <<اله النّاس>>، شاید به خاطر آن که آنچه به فطرت نزدیکتر و ملموس‏تر است، پناهندگى به مربى است: <<ربّ النّاس>>
چنانکه کودکان به هنگام خطر اول صداى مادر مى‏زنند، سپس کسى که قدرت دارد، <<ملک النّاس>> و در مرحله بعد سرچشمه رحمت و حیات. <<اله النّاس>>
خداوند به نیازهاى انسان و خطراتى که او را تهدید مى‏کند آگاه است، ولى شیوه تربیت الهى آن است که انسان نیاز و استمداد و پناهندگى خود را به زبان آورد و فقر و احتیاج را به خود تلقین کند تا روحیه تواضع و تعبّد و تسلیم در او شکوفا شود. <<قل اعوذ...>>
به گفته پیامبر اکرم‏صلى الله علیه وآله خاطرات و وسوسه‏هایى که بى‏اختیار بر انسان عارض مى‏شود، مادامى که از طرف انسان عملى صورت نگیرد، چیزى بر او نیست. «وضع عن امّتى ما حدّثت به نفسها ما لم یعمل به او یتکلّم» (1173) .